.
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze ODD (ang. optional defiant disorder ) przejawiają dzieci, które dawniej określano po prostu mianem niegrzecznych, zbuntowanych czy opryskliwych.
Wskazano na pewne kryteria, które mają wyróżniać dzieci z zaburzeniami od zwykłych buntowników.
Wzór buntownika
W celu zdiagnozowania zaburzeń opozycyjno-buntowniczych stworzono schemat powtarzalnych zachowań oparty na gniewliwych i drażliwych emocjach oraz kłótliwych, buntowniczych i mściwych zachowaniach. Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatryczne określiło 8 objawów ODD (np. często i łatwo traci panowanie nad sobą, często spiera się z dorosłymi itp.)
Co prawda, takie zachowania zdarzają się u wszystkich dzieci, ale w przypadku opozycyjno-buntowniczych ich nasilenie jest większe i występują przez określony czas (6 miesięcy). Przy czym pojawienie się już 4 z 8 objawów wystarczy, żeby uznać dane dziecko za zagrożone ODD.
Dodatkowo do wymienionych wyżej zachowań dołączają często inne problemy: brak koncentracji uwagi, trudności w uczeniu się, depresja czy zaburzenia lękowe, a z czasem mogą rozwijać się również zaburzenia zachowania CD (ang. conduct disorder).
Od tych ostatnich ODD różnią się tym, że mają raczej charakter pasywny, werbalny. W CD pojawiają się już ataki fizyczne oraz czyny o charakterze przestępczym.
Przyczyny i leczenie zaburzeń opozycyjno-buntowniczych
Omawiane zaburzenie diagnozuje się przez wywiad, obserwacje, testy psychologiczne. Poszukuje się objawów fizycznych i psychicznych. Jednak przyczyny nie są do końca rozpoznane. Wskazuje się na różne czynniki. Nie zidentyfikowano jednego, konkretnego.
Zwraca się uwagę na fakt, że niekiedy u takich dzieci niektóre obszary mózgu funkcjonują wadliwie. Innym razem wskazuje się na możliwość występowania chorób psychicznych w rodzinie (genetyka). Duży wpływ mają również czynniki środowiskowe – jak źle funkcjonująca rodzina i związana z tym niespójność oraz błędy w wychowaniu i dyscyplinowaniu dziecka.
Dzieci z ODD wykazują pewne trudności w relacjach społecznych: nie potrafią mediować, nawiązać normalnej relacji, czy wadliwie interpretują neutralne zachowania kolegów czy koleżanek, jako agresywne.
Leczenie obejmuje głównie terapie: indywidualne, umiejętności społecznych, poznawczo behawioralne, rodzinne – czasami uzupełniane podawaniem leków farmakologicznych.
Plany terapeutyczne ukierunkowane są na kontrolę gniewu, ćwiczenie umiejętności rozwiązywania problemów czy samokontrolę.
Wątpliwości (moja prywatna opinia)
W pewnym wieku większość dzieci z reguły przejawia zachowania buntownicze, co jest uznawane nawet za normę i etap w ich rozwoju. Zaburzeniem jest, jak wynika z powyższego opisu, nasilenie i zwiększona częstotliwość określonych zachowań w stosunku do przyjętej normy.
Rozumiem intencję polegającą na wyodrębnieniu grupy dzieci szczególnie trudnej i skoncentrowanie uwagi na nich. Dzieci te bowiem stwarzają różne problemy związane z funkcjonowaniem społecznym (np. zakłócają prowadzenie lekcji) i praktyczni Amerykanie zapragnęli coś zrobić z tym problemem (pamiętajmy, że stwierdzenie zaburzeń pociąga odpowiednie fundusze na leczenie choroby).
Jednak można zadać pytanie: dlaczego o zdiagnozowaniu postaw opozycyjno-buntowniczych decyduje przynajmniej 4 a nie 6 lub 2 z wymienionych objawów? Dlaczego te objawy mają trwać 6 miesięcy a nie 5 lub 7? Widzimy, że diagnoza opiera się w dużym stopniu na pewnej umowie.
Jeśli bowiem w przeciągu danego okresu nie wystąpi określona liczba zachowań (pojawi się ich mniej), wówczas nie stwierdzi się zaburzenia, a gdy więcej – wówczas zdiagnozuje się je. W sytuacjach granicznych będzie/jest to problematyczne. (Sami naukowcy zdają sobie z tego sprawę dyskutując na ten temat.)
W przypadku ODD, ale także ADHD czy CD można też zadać pytanie: w jakim stopniu diagnozowane zaburzenie są wynikiem zaniedbań wychowawczych, a w jakim stopniu wynikają z przyczyn biologicznych (funkcjonowania mózgu, obciążeń genetycznych, specyfiki funkcjonowania układu nerwowego itp.)?
W wielu przypadkach może pojawić się wątpliwość: czy to choroba czy po prostu brak kindersztuby w nieco większym nasileniu? Gdyby tylko na gruncie nauk medycznych (biologicznych) definiowano opisywaną chorobę, nie byłoby takich wątpliwości. (Na przykład, gdyby na podstawie konkretnych dysfunkcji układu nerwowego, które byłyby przyczyną wzmożonych reakcji nadpobudliwych i nawet specyficznie popychały do złych zachowań, diagnozowano ODD.)
Edukacja klasyczna a zaburzenia opozycyjno-buntownicze
Wspomniałem wyżej, że ODD leczy się głównie terapiami indywidualnymi czy rodzinnymi, a także poprzez kontrolę gniewu czy generalnie uczenie samokontroli. Chodzi o zastosowanie odpowiednich metod oddziaływania psychologicznego, społeczno-środowiskowego (w tym wychowawczego), które skorygują niewłaściwe zachowania.
Jak zatem spojrzeć na ten problem z punktu widzenia edukacji klasycznej i formowania cnót? Wzorzec opozycyjno-buntowniczy obejmuje zestaw kilku silnie wyakcentowanych wad czy złych nawyków, które w literaturze moralnej i religijnej są znane od stuleci. Od wieków proponowano także różne formy radzenia sobie z nimi poprzez formowanie odpowiednich cnót. (Metodę tę opisałem w książce 
„Wychować człowieka szlachetnego”.)
Spróbujmy określić te wady i odpowiadające im cnoty:
- kłótliwość >>> leczy cnota uprzejmości (przyjacielskości),
- gniew ( i jego rodzaje: mściwość, gwałtowność, złośliwość) >>>> leczy łagodność,
- bunt, sprzeciwianie się starszym >>> leczy grzeczność, szacunek, dobrze rozumiane posłuszeństwo,
- pycha, uraźliwość na własnym punkcie >>> pokora
Jeśli w konkretnym przypadku rozwiązaniem jest korekta zachowań i uczenie samokontroli (a nie leczenie farmakologiczne), wówczas formowanie wyżej wymienionych cnót będzie z całą pewnością pomocne (wspomagające) w radzeniu sobie z zachowaniami opozycyjno-buntowniczymi. (Przy czym nie twierdzę, że należy zrezygnować z innych terapii czy rozwiązań.)
Opanowanie gniewu, kłótliwości, uczenie szacunku do starszych czy zwalczanie pychy, to kluczowe elementy klasycznej formacji katolickiej. Powrót do źródeł, konsekwentne i roztropne formowanie cnót, wydaje się być remedium na podstawowe problemy związane z ODD. Szczególnie będzie przydatne tam, gdzie przyczyny złego zachowania mają swoje źródło w zaniedbaniach wychowawczych.
Przy opracowaniu artykułu korzystałem:
- Ehmke, R., „What is Oppositional Defiant Disorder?”, Child Mind Institute. Pobrano 4.05.2019 r. zhttps://childmind.org/article/what-is-odd-oppositional-defiant-disorder/
- Miernik-Joeschke, M., „Zaburzenia opozycyjno-buntownicze, zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży”, Centrumdobrejterapii.pl. Pobrano 4.05.2019 r. z https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/zaburzenia-opozycyjno-buntownicze-zaburzenia-zachowania-u-dzieci-i-mlodziezy/
- Dustin A. Pardini, Paul J. Frick, and Terrie E. Moffitt, „Building an Evidence Base for DSM–5 Conceptualizations of Oppositional Defiant Disorder and Conduct Disorder: Introduction to the Special Section”. NCBI. Pobrano 4.05.2019 r. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3826598/
- „Oppositional Defiant Disorder”, Bhandari, S. (reviewed), Webmd.com. Pobrano 4.05.2019 r. z https://www.webmd.com/mental-health/oppositional-defiant-disorder#1
- “Oppositional defiant disorder” Wikipedia. Pobrano 4.05.2019 r. z https://en.wikipedia.org/wiki/Oppositional_defiant_disorder
ZAMÓW KSIĄŻKĘ
Najgorszą rzeczą jest chyba uznać, że dziecko ma jakieś zaburzenia i że nic-nie-da-się-zrobić.
Bardzo ważne jest z drugiej strony odizolowanie dziecka od współczesnej masowej kultury.
Dzień dobry, wszystko pięknie, ładnie, tylko brak konkretnych propozycji, przykładów jak te cnoty formować. Co na przykład kiedy dziecko w wieku 8 lat zaczyna „pyskować” do rodziców? Upominamy, zwracamy uwagę, ale zachowanie niewłaściwe pojawia się znowu. Czasami dziecko przeprosi, a czasem udaje, że nie rozumie, że jej ton był niegrzeczny. Czy wystarczy metoda zdartej płyty? Czy kiedyś zaskoczy? Kary NIE DZIAŁAJĄ, tak, sa nieskuteczne w ogóle.. W jaki sposób, tak odgłębnie zmieniać postawę dzieci?
Kary generalnie nie działają na moje dzieci i to mnie przeraża, bo już brak mi pomysłów na dyscyplinowanie ich, rytuał wieczorny kładzenia do łóżka do czasami droga przez mękę. Nie mam pomysłów już na konsekwencje, na zachęcenie. Zresztą to wszystko działa przez chwilę, a potem jakby się znieczulają i na kary i na nagrody..
Moim celem nie było przedstawienie autorskiego programu „leczenia” omawianego zaburzenia. Takiego nie mam. Chodziło mi tylko o ogólne przybliżenie problemu. Co do nieposłusznych dzieci, to każdy ma większe lub mniejsze problemy tego typu. Zbyt wiele czynników składa się na to, jak w ostateczności się zachowują, dlatego nie da się odpowiedzieć w dwóch czy trzech zdaniach.
Problem, który Pani opisuje poruszam szczegółowo w mojej najnowszej książce „Rozumna dyscyplina”. Dużo zależy od postawy rodziców, sposobów zwracania się do dzieci, czasami nawet tonu głosu,konsekwencji rodzicielskiej itp.