.
Wszechstronny rozwój człowieka wymaga właściwego uformowania wszystkich jego władz. Szczególnie ważne są w tym kontekście umysł i wola.
Kształcenie umysłu
Kształcenie umysłu polega na formowaniu konkretnych sprawności z nim związanych. Sprawności te można podzielić na formalne oraz celowe.
Formalne służą ogólnemu udysponowaniu umysłu do skutecznego poszukiwania prawdy i są to np.: czytanie, pisanie, logiczne wnioskowanie, pamięć, liczenie, sprawne posługiwanie się mową itp. Bez nich zdobycie wykształcenia w klasycznym rozumieniu jest niemożliwe.
Sprawności celowe wiążą się już z konkretnymi treściami i można je podzielić na sprawności umysłu teoretycznego oraz praktycznego.
Do wolności czy niewoli?
Wśród teoretycznych sprawności celowych wyróżnia się m.in. mądrość (daje odpowiedź na najważniejsze pytania o człowieka, prawdę, byt, Boga) i wiedzę (teoretyczne wiadomości z danego przedmiotu).
Praktyczne zaś to sztuki, czyli umiejętności polegające na swoistej współpracy umysłu i ciała (np. rąk) w tworzeniu rzeczy pięknych i użytecznych. W tym kontekście mówi się przede wszystkim o sztukach pięknych oraz rzemiośle, technice.
Klasyczna, grecka pedagogika akcentowała wyższość sprawności teoretycznych nad praktycznymi. Artes serviles (sztuki niewolnicze, praktyczne) służyły kształtowaniu człowieka, który ma własną pracą służyć innym.
Stąd podstawowa zasada pedagogiki klasycznej polegała na położeniu akcentu w pierwszej kolejności na kształcenie ogólne, a dopiero w następnej – na szkolenie stricte zawodowe.
Przestawienie tej kolejności, to znaczy preferowanie przedmiotów o charakterze praktycznym i użytecznym owocuje obniżeniem poziomu intelektualnego osób, a w konsekwencji całego narodu i tym samym np. większą podatnością na manipulacje polityczne.
Nie wystarczy wiedzieć
W klasycznej paidei zwracano także uwagę na fakt, iż kształceniu ogólnemu powinno towarzyszyć usprawnianie w sferze moralnej, czyli nabywanie cnót, tak, by człowiek nie tylko potrafił rozróżnić dobro od zła (kształcenie ogólne), ale również miał siłę w codziennym życiu przy nim wytrwać.
Braki w uformowaniu charakteru prowadzą bowiem do przedmiotowego traktowania innych osób. Taki efekt może się pojawić w przypadku przesadnego akcentowania tzw. edukacji informatycznej. Dziecko (ale też ludzie dorośli) o nieuformowanym kręgosłupie moralnym jest podatniejsze na różne pokusy, które związane są z internetem.
W edukacji trzeba zatem brać pod uwagę określone realia. Konieczna tu będzie pewna wychowawcza roztropność, która polega na wyraźnym wyakcentowaniu i nadaniu priorytetu kształceniu polegającemu na zapoznaniu dziecka z dorobkiem intelektualnym cywilizacji łacińskiej oraz formowaniu charakteru.
Kształcenie woli
Wola nie działa w oderwaniu od sfery popędliwej (uczuciowej) czy bodźców intelektualnych docierających do niej poprzez zmysły zewnętrzne. Można obrazowo powiedzieć, iż uczucia i informacje potrafią wywrzeć presję na wolę i niejako „zmusić” ją do podjęcia takiego a nie innego wyboru.
Jednakże wola nie jest tutaj bezbronna, bowiem to ona decyduje (w olbrzymiej większości przypadków) np. o treściach intelektualnych, które wpływają na jej wybory.
Człowiek ma władzę wyłączyć telewizor zanim dotrą do niego pewne treści, ale może też pozostawić go włączonym z wszystkimi konsekwencjami tej decyzji. W praktyce takie działanie nazywa się po prostu zapobieganiem.
Chcąc zatem kształtować wolę należy unikać treści intelektualnych mogących przeciwdziałać formowaniu danej arete (cnoty) poprzez wzbudzanie motywacji przeciwnych.
Jak wzmacniać wolę?
Równocześnie należy otwierać się na wszystko, co wzmacnia wolę, a co dociera do nas ze świata zewnętrznego. W tym znaczeniu selekcji podlegają: lektura książek, prasy, oglądane filmy, słuchane audycje radiowe, a nawet osoby, z którymi prowadzi się rozmowy.
W tym kontekście widać wyraźnie, jak krucha intelektualnie jest filozofia wychowania, która zwalcza stosowanie „zakazów”, jako działanie „toksyczne”.
Pewne ograniczanie w oglądaniu niektórych treści przez dzieci oraz autocenzura (osób dorosłych) jest koniecznym działaniem roztropnościowym, wynikającym ze znajomości prawideł funkcjonowania ludzkiej psychiki.
Czy uczucia zdominują wolę?
Oprócz bodźców intelektualnych na wolę wpływają także uczucia. W tym przypadku sprawa nie jest tak prosta.
Uczuciami nie da się kierować na zasadzie bodziec-reakcja. Chociaż i w tej materii nie jesteśmy bezbronni. Możemy bowiem wpływać na pojawienie się pewnych stanów emocjonalnych motywujących do danych działań lub nie.
Ważną rolę będą odgrywały tu znowu bodźce zewnętrzne (nad których dopływem możemy panować) oraz kontrola biegu własnych myśli czy planowych rozmyślań, które sprzyjają pojawianiu się konkretnych uczuć.
Obok wzmacniania woli przez budzenie odpowiedniej motywacji do jej formowaniu niezbędne są duchowe ćwiczenia zwane kiedyś po prostu ascezą. Woli nie da się ukształtować teoretycznie. Potrzebne jest ciągłe ćwiczenie w przełamywaniu jej oporu poprzez pokonywanie własnych słabości. Bez tego nie ma duchowych zwycięstw.
Każde zwycięstwo wiąże się z przełamaniem jej oporu. Im częściej człowiek wdraża się do jego przezwyciężania, tym bardziej wzmacnia się jego wola. W praktyce wiąże się to z nabywaniem określonych sprawności moralnych: odwagi, grzeczności, opanowania, prawdomówności itp.
Wola a postanowienie
Ważnym elementem w kształtowaniu woli jest postanowienie. Wytrwanie przy nim jest z jednej strony oznaką siły duchowej, a z drugiej – przejawem roztropnościowej postawy życiowej.
Aby wytrwać w postanowieniu, potrzebny jest bowiem bardzo konkretny plan działania, który w poszczególnych swoich elementach będzie je wzmacniał. (JAK WYTRWAĆ W POSTANOWIENIU? ZOBACZ 👉 TUTAJ
W literaturze zwraca się uwagę na dosyć częste mylenie „zachcianki” z „postanowieniem”. Zachcianka jest ulotna, znika wraz z uczuciami, które ją przyniosły. Postanowienie trwa mimo wewnętrznych burz.
Arystoteles zwracał uwagę, iż postanowienie dotyczy środków, a nie celu. Tak naprawdę nie postanawiam, że będę zdrowy, tylko że będę postępował tak, by być zdrowy (spacery, dobre odżywianie itd.).
Nie wystarczy powiedzieć: „tego chcę”, aby to pragnienie urzeczywistnić. Ale w naszej mocy jest zaplanować określone kroki i podjąć działania w kierunku ich urzeczywistnienia.
Świadomość uwarunkowań, wśród których funkcjonuje wola, pozwala zaplanować długofalową strategię jej formowania i wspierania przy dokonywaniu ważnych, życiowych wyborów.
Wszelkie niepowodzenia w tym zakresie są najczęściej konsekwencją z jednej strony wcześniejszych zaniedbań wychowawców, a z drugiej – konkretnej osoby.
Jak powiedziano wyżej, człowiek może sam poprzez swoje zaniedbania doprowadzić do sytuacji, gdy ulegnie słabości, ale może też w sposób czynny przystąpić do działań, które nie dopuszczą do upadku poprzez wpływanie na sferę popędliwą i bodźce płynące ze środowiska.
ZAMÓW KSIĄŻKĘ
