Czy szkoły zostaną zlikwidowane?

.

Kołchoz zamiast szkoły 

“Szkoła jest narzędziem w rękach panującej klasy społecznej i wraz ze śmiercią tej klasy zamiera” – pisał sowiecki pedagog W. Szulgin.

„Nie w szkole ani w domu dziecka, nie w retorcie chemicznej pracowni. Nie. Jego [młodego człowieka – dop. D.Z.] rodzi fabryka, rolnicze przedsiębiorstwo produkcyjne, walka klasowa” – dowodził ekscentryczny, nawet jak na warunki sowieckie, pedagog.

„Tam nie będzie pedagogów, lecz kierownicy i organizatorzy ich pracy o odpowiednim poziomie kultury i właściwym podejściu do dzieci” – wieścił Szulgin (cytaty za: Szkoły eksperymentalne w świecie 1900-1975, red. W. Okoń, Warszawa 1977, s. 315-320).

Tacy radykałowi musieli wcześniej czy później popaść w konflikt z przywódcami sowieckimi. Szkoła bowiem jako instytucja była zbyt ważnym narzędziem indoktrynacji, żeby pozwolono sobie na takie ideowe fanaberie. Wkrótce przeciw Szulginowi wystąpiła sama N.Krupska i A. Łunaczarski, a definitywnie teorię „obumierania szkoły” potępiła uchwała KPZR z 1931 r. (cyt. za: tamże s. 325-326).

Che Guevara jako nauczyciel 

Zbliżone pomysły miał w latach sześćdziesiątych Ivan Illich. Stworzył on w Portoryko specjalny instytut zajmujący się badaniem przemian cywilizacyjnych. Jego projekt „odszkolenia społeczeństwa” wpisywał się w ogólną atmosferę lat sześćdziesiątych, w których idee skrajnie lewicowe nabierały coraz większego rozpędu.

Idee te podjęli później antypedagodzy (np. R. Farsona, H. von Schoenebeck), którzy domagali się dla dzieci całych zestawów praw, a między nimi praw uwalniających od nauki szkolnej. O ile klasyczni antypedagodzy odwoływali się właściwie tylko do haseł typowo postmodernistycznych, doprowadzając do absurdu idee J.J. Rousseau, to I. Illich dodatkowo posługiwał się argumentami finansowymi, oraz powoływał się na wpływ przemian społecznych i cywilizacyjnych na system szkolnictwa.

Twierdził na przykład, że szkolnictwo nadmiernie obciąża budżety państwowe, że młodzież równie dobrze może być kształcona przez media czy zajęcia kursoryczne, że dorosły człowiek potrafi na kursach wieczorowych nauczyć się czytania i pisania w 6 tygodni, a równie dobrym miejscem do nauki może być partia maoistowska i oddział partyzancki.

W tym drugim przypadku powołuje się na Che Guevare, który „uważał oddział partyzantki za ostatni środek, dzięki któremu można uczyć ludzi prawdy o bezprawności panujących systemów politycznych” (I. Illich, Celebrowanie świadomości, Poznań 1994, przekł. A. Gomola, s.130).

Psychodeliczny odlot

W atmosferze lat sześćdziesiątych radykalne poglądy na temat systemu szkolnictwa głosili również twórcy ideologii „dzieci kwiatów”, a wśród nich dr Timothy Leary. Guru hippisów wzywał młodzież do „odpadnięcia od systemu”. Jednak rozwiązanie proponowane przez niego było radykalnie odmienne od pomysłów Szulgina czy Illicha.

Młodzi ludzie z kwiatami we włosach mieli nie tyle trafić na naukę do fabryki, co poświęcić się „walce o pokój” i uruchamianiu ukrytego potencjału swojego umysłu. Leary głosił bowiem, że człowiek nie wykorzystuje w pełni wszystkich możliwości swojego mózgu. Przeszkodą w osiągnięciu prawdziwej wolności i odkrycia “odmiennych stanów świadomości” jest tradycyjny, zachodni system edukacji.

Przestrzegał więc młodych ludzi przed zachodnimi instytucjami wychowawczymi, które miały ich „znieczulić”, „uśpić” i „unieruchomić mózg”. Szedł nawet dalej twierdząc, jakoby system edukacji: „prawdopodobnie wywoływał bezpośrednie fizjologiczne uszkodzenie w układzie nerwowym” (T. Leary, Polityka ekstazy, przekł. R. Palusiński). Według niego szkoła wdrukowuje pewne utarte schematy myślowe, które uniemożliwiają właściwy rozwój potencjału umysłowego. Żłobi ścieżki, z których ciężko się wydostać.

Gdy odrzucimy specyfikę tego mistyczno-biologicznego słownictwa, otrzymamy stary roussowski schemat: po jednej stronie zły zachodni świata, który “wdrukowuje” ludzkości zniewalającą kulturę; po drugiej – prorocy “nowego, wspaniałego świata”, uszczęśliwiający młodzież.

Szkołę w tej wersji miały zastąpić bezpośrednie “iluminacje” czy “oświecenia” uzyskiwane przede wszystkim dzięki narkotykom i medytacji. Narkotyki przyśpieszały osiągnięcie stanu satori (oświecenia – termin ściągnięty z religii wschodnich). Ów stan ponoć uzyskiwano praktykując także techniki medytacyjne. Stąd moda wśród „dzieci kwiatów” na medytacje i doświadczenia z narkotykami.

Co prawda, „guru hippisów” był pionierem wykorzystania narkotyków w „oświacie”, ale przy tworzeniu swoich koncepcji korzystał z doświadczeń A. Huxley’a, który otwierał “nowe drzwi percepcji” zażywając meskalinę, oraz dr A. Hoffmana odkrywcy LSD. Leary kontynuował te eksperymenty, a następnie twórczo wykorzystał je w edukacji pokolenia flower power

Homeschooling

Wymienione wyżej poglądy miały podłoże lewicowe. Prawicowa kontestacja szkoły wychodzi z odmiennych założeń. Konserwatyści słusznie zauważają, że szkoła we współczesnej formie bardzo często jest miejscem ciągłych eksperymentów i indoktrynacji, wspierając niejednokrotnie powszechną deprawację (patrz: np. problem edukacji seksualnej, narkotyków, „fali” itp.).

Z kolei część liberalno-lewicowych zwolenników edukacji domowej, uważa, że szkoła jest skostniałą hierarchiczną strukturą, nie nadążającą za zmianami społecznymi. 

Jednakże lewicowcy, odwołujący się do haseł marksistowskich, będą postrzegali ten typ edukacji jako kaprys bogatych warstw społecznych, które mają pieniądze i czas na finansowanie oraz zajmowanie się domowym nauczaniem swych pociech.

Homeschooling z pewnością może być formą ochrony dziecka przed negatywnymi wpływami szkoły. Jednak biorąc pod uwagę same nauczane treści sprawa nie jest już tak oczywista. Dzieci kształcone w domu i tak bowiem muszą realizować program szkolny, bo zaliczają materiał w oparciu o obowiązującą podstawę programową. Nie ma zatem mowy o całkowitym uwolnieniu się od oficjalnej ideologii państwowej.

ZAMÓW KSIĄŻKĘ